بررسی خصوصیات بنه‌های دختری زعفران در پاسخ به تاریخ کاشت، مدیریت آبیاری و کاشت گیاهان همراه

در گیاهانی که توسط بنه تکثیر می شوند یکی از مهم ترین عواملی که تاثیر زیادی در عملکرد نهایی دارد، اندازه بنه است. بنابراین، ایجاد شرایط محیطی و مدیریتی مناسب جهت بدست آوردن بنه‌های درشت، مهم تلقی می شود. در زراعت زعفران نیز بنه‌های کوچک معمولا در سال اول گل نمی‌دهند و کاشت آنها ارزش اقتصادی ندارد. مطالعات انجام شده در خصوص تاثیر وزن بنه در گلدهی زعفران نشان میدهند که بنه‌های با وزن کمتر از ۸ گرم توان گل‌آوری محدودی دارند، درحالی‌که مقدار عملکرد در شرایط استفاده از بنه‌های دارای وزن بیش از ۱۰ گرم افزایش چشم‌گیری پیدا می‌کند.
براین اساس، ضرورت دارد که همانند بسیاری از محصولات زراعی، برای ایجاد مزارع جدید زعفران اندام تکثیر مناسبی را برای کشاورزان فراهم نمود تا از اتلاف هزینه، زمان و آب جهت ایجاد توان گل دهی در بنه های ریز ممانعت شود. برای این منظور لازم است تا مزارع خاصی برای تکثیر و تهیه بنه استاندارد زعفران در نظر گرفته شود تا از طریق بهبود مدیریت زراعی بتوان بنه های ریز را به وزن مطلوب رساند. در این مزارع، کشاورزان هر ساله بنه‌های ریز مزارع چندساله را تهیه نموده و پس از اعمال تیمارهای مدیریتی در جهت افزایش اندازه بنه، در سال آینده بنه‌های درشت را جهت ایجاد مزارع جدید به فروش رسانده و بنه‌های ریزتر را مجددا کشت می‌نمایند. کشاورزان تولید کننده گل زعفران نیز با استفاده از بنه‌های استاندارد در سال‌های اول و دوم کاشت عملکرد قابل توجهی را به دست آورده و با کاهش دوران بهره‌برداری از مزرعه به چهار سال و پرهیز از افزایش بیش از حد سن مزرعه که خود باعث کاهش گل آوری می شود، هزینه های تولید را کاهش می دهند. مهمترین فاکتورهایی که رشد بنه های زعفران را تحت تاثیر مدیریت آبیاری و فراهمی مناسب عناصر غذایی، می باشند. فراهمی مطلوب آب برای زعفران، به خصوص در سال های کم باران و به طور خاص در ابتدای بهار که بیشترین افزایش وزن بنه های دختری رخ می دهد، می تواند موجب افزایش متوسط وزن هر بنه شود. افزون بر این، زمان انجام اولین آبیاری پاییزه نیز وزن بنه های دختری زعفران را تحت تاثیر قرار می دهد.
از موضوعات دیگری که می تواند رشد بنه های دختری و عملکرد زعفران را تحت تاثیر قرار دهد، استفاده از گیاهان زراعی مختلف به خصوص گیاهان عضو خانواده ی پروانه آسایان به عنوان گیاه همراه جهت باروری و افزایش ماده آلی و نیز بهبود خصوصیات فیزیکی خاک می باشد. به دلیل ساختار غیر گسترده ی اندام های هوایی و زیرزمینی زعفران، از نهاده هایی مانند نور، فضا، آب و عناصر غذایی به خوبی استفاده نمی شود و از این رو، کاشت زعفران به صورت مخلوط با گیاهان دیگر و نیز استفاده از گیاهان پوششی مناسب می تواند در افزایش کارایی استفاده از زمین و نهاده‌ها مفید واقع شود. برای این منظور استفاده از گیاهان پاییزه که فصل رشد و نیاز آبی آنها نسبتا منطبق بر دوره رشد و فعالیت زعفران است، مناسب تر می باشد.
طی پژوهشی که در سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، با هدف بررسی بهترین زمان کاشت بنه در مزارع بذری زعفران بود. افزون بر این، اثر مدیریت آبیاری پس از کاشت، آبیاری تاخیری بهاره، آبیاری تابستانه و آبیاری زود هنگام پاییزه و نیز تاثیر کاشت توام برخی گیاهان تثبیت کننده نیتروژن بر رشد بنه های دختری زعفران نیز مورد بررسی قرار گرفت.
بر اساس نتایج این پژوهش بهترین تاریخ کاشت بنه مادری در مزارع بذری زعفران جهت بهبود بیشتر صفات مورد مطالعه، اول خرداد ماه بود. همچنین آبیاری زعفران بلافاصله پس از کاشت و نیز تکرار آبیاری در سال دوم (آبیاری های تاخیری بهاره، تابستانه و زود هنگام پاییزه) بر اکثر صفات مورفولوژیکی بنه های دختری زعفران مانند تعداد جوانه در هر بنه و نیز قطر و وزن متوسط بنه های دختری اثر منفی داشت. با این وجود، تاثیر آبیاری در تاریخ های مختلف کاشت و در شرایط وجود یا عدم وجود بقایای گیاهان همراه، مقداری متفاوت بود. همچنین، در شرایط انجام آبیاری تابستانه، وجود بقایای گیاهان همراه زمستانه موجب افزایش وزن بنه های موجود در هر کلون و تعداد جوانه ها شد. کاشت گیاهان همراه نیز موجب بهبود برخی خصوصیات زراعی بنه های دختری زعفران مانند نسبت وزن بنه به پوشال (۱۴ درصد)، تعداد جوانه های موجود در هر کلون (۱۴ درصد) و وزن متوسط بنه (۱۰درصد) شد. در مجموع کاشت زعفران در اول خرداد ماه، عدم انجام آبیاری پس از کاشت بنه در این تاریخ کاشت و نیز بکارگیری گیاهان همراه موجب بهبود شاخص های رشدی بنه های دختری زعفران گردید.

منبع: برگرفته از بررسی خصوصیات بنه‌های دختری زعفران (Crocus sativus L.) در پاسخ به تاریخ کاشت، مدیریت آبیاری و کاشت گیاهان همراه در نشریه زراعت و فناوری زعفران، جلد ۴، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۵ ص، ۲۰۰-۱۸۵