تاثیر بسته‌بندی، دما و زمان نگهداری بر خصوصیات فیزیکی و مکانیکی و ضایعات پیاز زعفران

در حال حاضر محصول زعفران یکی از اقلام مهم صادراتی کشور است، به‌طوری که از کل محصول تولید شده ۲۰% آن در داخل کشور مصرف شده و بقیه به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
زعفران از طریق پیاز تکثیر می‌یابد. پیازهای زعفران ساقه زیرزمینی محسوب شده و در اصطلاح گیاه‌شناسی به بنه مرسوم است. عمر مفید مزارع زعفران برای گلدهی با توجه به تراکم کشت اولیه از ۵ تا ۱۰ سال متغیر می‌باشد. پس از این زمان به علت تکثیر زیاد پیازها و کمبود فضا برای رشد رویشی پیازها و ضعیف شدن خاک، عملکرد مزرعه به شدت کاهش می‌یابد. در این زمان لازم است تا پیازهای زعفران برای کشت در مزرعه جدید از زمین خارج شوند. پیازهای خارج شده از زیر خاک که به‌صورت دسته‌های چندتایی حول پیاز مادری به یکدیگر چسبیده‌اند، باید از یکدیگر جدا شده و پوشش‌های اضافی اطراف آنها جدا شوند.
در تحقیقی تاثیر شرایط نگهداری پیازهای زعفران بر مورفولوژی آن، بازدهی تولید کلاله، تعداد گل و برگ‌های زعفران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که نگهداری پیازهای زعفران در دمای ۸ درجه سانتی گراد به مدت ۲۸ روز ضمن حفظ کیفیت آنها، موجب افزایش تعداد گل و برگ‌های گیاه می‌شود.
بررسی تاثیر شرایط انبارداری بر کیفیت پیازهای زعفران در یک مطالعه مزرعه‌ای و آزمایشگاهی نشان داد که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی پیازهای زعفران تحت تاثیر شرایط نگهداری تغییر می کنند و عملکرد مزرعه زعفران نیز متاثر از شرایط نگهداری پیازهای زعفران می‌باشد.
در تحقیق دیگری تاثیر دماهای مختلف نگهداری پیاز زعفران بر میزان گلدهی بررسی شد. محققان گزارش کردند که نگهداری پیاز زعفران در دمای ۲-۵/۰ درجه سانتی گراد در مقایسه با دمای ۲۵-۲۱ درجه سانتی گراد باعث افزایش میزان گلدهی می‌شود. نگهداری پیازهای زعفران در محدوده دمایی ۱- تا صفر درجه سانتیگراد موجب آسیب رسیدن به آنها شده و تعداد و اندازه گل‌های هر پیاز زعفران با طولانی شدن زمان نگهداری در انبار سرد کاهش می‌یابد.
در تحقیقی تاثیر چهار روش بسته‌بندی بر ماندگاری پیاز خوراکی بررسی شد. نتایج نشان داد که در بین دو نوع انبار، انبار با شرایط کنترل شده از نظر نور و دما و در بین بسته‌بندی‌ها، جعبه چوبی بهترین شرایط را برای نگهداری پیاز خوراکی فراهم کردند.
نتایج تحقیق جداگانه‌ای که در مورد نگهداری پیازخوراکی انجام شد، نشان داد که درجه حرارت انبار باید در محدوده ۳-۰ درجه سانتی گراد باشد. زمانیکه دمای انبار از این محدوده فراتر رود، افت وزنی در غده‌های پیاز صورت می‌گیرد. چنانچه رطوبت نسبی محیط انبار ۷۰% و دمای انبار ۲۰-۵ درجه سانتی گراد باشد، بیشتر پیازها کپک زده و فاسد می‌شوند. بررسی و تعیین شرایط مناسب بسته‌بندی و نگهداری پیازها می‌تواند از تحلیل رفتن قوه نامیه کاسته و همچنین کیفیت پیاز را در حد مطلوب برای کشت دوباره حفظ کند. از این رو طی پژوهشی به‌منظور تعیین مناسب‌ترین شرایط نگهداری پیازهای زعفران، اثر نوع بسته‌بندی، دما و زمان نگهداری بر میزان ضایعات پیازها، تغییرات خصوصیات فیزیکی و خصوصیات مکانیکی بررسی شد. البته اندازه‌گیری خصوصیات مکانیکی و اندازه‌گیری مقاومت آن در برابر نیروهای وارد می‌تواند در جهت کاهش ضایعات هنگام عملیات‌های جابه جایی و همچنین کاشت مکانیزه موثر باشد.
به عنوان نتیجه‌گیری کلی می‌توان گفت که: با افزایش زمان نگهداری پیازهای زعفران از یک ماه به دو و یا سه ماه، درصد ضایعات و کاهش وزن ناشی از ازدست دادن رطوبت افزایش می‌یابد. بنابراین نگهداری پیازهای زعفران در انبار بیشتر از یک ماه توصیه نمی‌گردد. مناسب‌ترین نوع بسته‌بندی برای پیازهای زعفران استفاده از بسته‌های توری می‌باشد. به‌طوری که استفاده از بسته‌های با روزنه‌های هوایی ریز هماهنند گونی، کارتن و یا بدون روزنه همانند نایلون موجب افزایش میزان ضایعات می‌گردد.
اگر بخواهیم مقاومت مکانیکی بافت پیازهای زعفران را به‌عنوان یک عامل مرتبط با کاهش رطوبت و میزان ضایعات بررسی کنیم، می‌توان نتیجه گرفت که با کاهش رطوبت پیازهای زعفران، بافت آنها سف‌تر شده و درصد وزنی ضایعات نیز کاهش میابد. پیازهای با رطوبت بالاتر تردتر بوده و مقاومت آنها در برابر بارگذاری کمتر می‌باشد.

منبع
برگرفته از مقاله تاثیر بسته‌بندی، دما و زمان نگهداری بر خصوصیات فیزیکی و مکانیکی و ضایعات پیاز زعفران (Crocus sativus L.) از دوماهنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران جلد ۳۲، شماره ۱، صفحه ۲۲- ۱۴ (۱۳۹۵)