بررسی اثر ضد میکروبی عصاره آبی و الکلی کلاله زعفران بر روی میکروب های پاتوژن دهان (استرپتوکوک موتانس، لاکتوباسیل، کاندیدا آلبیکنس)

بررسی اثر ضد میکروبی عصاره آبی و الکلی کلاله زعفران بر روی میکروب های پاتوژن دهان (استرپتوکوک موتانس، لاکتوباسیل، کاندیدا آلبیکنس)
با توجه به شیوع بالای پوسیدگی در جامعه، توجه خاص به روش‌های پیشگیری ضروری است. عوامل اصلی ایجاد کننده پوسیدگی شامل میکروب‌ها، مواد قابل تخمیر و میزان مستعد مثل دندان‌ها و بزاق می‌باشد. میکروب‌ها به خصوص استرپتوکوک موتانس در شروع ایجاد پوسیدگی نقش مهمی دارد، لاکتوباسیلوس‌ها و قارچ ها نیز در روند پوسیدگی افزایش می‌یابند. کاربرد عوامل ضدمیکروبی، آنتی بیوتیک و دهانشویه های آنتی میکروبیال موجود در بازار علی رغم مفید بودن عوارضی نیز دارند.
لذا استفاده از یک داروی گیاهی که دارای اثرات ضد میکروبی بوده و عارضه نیز نداشته باشد، ضروری به نظر می رسد. زعفران یک گیاه بومی است و به دلیل خصوصیات بیولوژیک متعدد آن در دو دهه گذشته مورد مطالعه قرار گرفته است.
استرپتوکوک موتانس که نه تنها در پوسیدگی دندانی نقش دارد، در ایجاد بیماری های دیگری مانند شقایق گوشه لب، التهاب غده پاروتید نیز نقش دارد.
لاکتوباسیلوس‌ها نیز در ایجاد پوسیدگی نقش دارند و از عوامل میکروبی دیگر مثل میکروب‌های بیهوازی ایجادکننده بیماری لثه می‌باشند.
قارچ‌ها نیز مانند کاندیداآلبیکنس در روند پوسیدگی و بیماری لثه نقش دارند.
از عوامل شیمیایی و ضدپلاک که هم در درمان و هم در پیشگیری از بیماری لثه نقش دارد می‌توان کلرهگزیدین را نام برد. کلرهگزیدین یکی از عوامل ضدمیکروبی است و به اشکال مختلف از قبیل دهانشویه، خمیردندان و ژل عرضه می‌شود.
اثرات ضدپلاک کلرهگزیدین به دلیل طبیعت دی کاتیونی مولکول کلرهگزیدین می‌باشد، که منجر به دوام اثر ضدمیکروبی در سطح دندان به صورت باکتریسیدال و باکتریواستاتیک می‌شود. همین ماهیت کاتیونی علت بیشتر عوارض جانبی همراه با مصرف این ماده یعنی تغییر رنگ خارجی دندان می‌باشد. عوارض جانبی متعددی برای کلرهگزیدین از قبیل از دست رفتن حس چشایی، احساس سوزش مخاط دهان، خشکی دهان گزارش شده است.
بنابراین جستجو برای مواد ضدمیکروبی جدید که دارای حداقل عوارض جانبی باشند ضروری است. یکی از زمینه‌های امیدبخش برای جست و جو اجزای فعال بیولوژیک جدید گیاهان مورد استفاده در طب سنتی از جمله زعفران می‌باشد.
زعفران کلاله خشک شده گیاه Crocus stivus L. می‌باشد. این گیاه به صورت رسمی در لیست داروهای چینی ثبت شده است و در طب سنتی چینی برای درمان هماتوما، منوستاز، افسردگی و تشنج به عنوان یک آرامبخش استفاده می‌شده است. مطالعات اخیر ثابت کرده‌اند که این گیه پتانسیل کاهش ریسک بیماری‌های مختلفی دارا می‌باشد. خواص دارویی متعددی برای زعفران ذکر شده است. برخی متابولیت‌های مشتق شده از کلاله زعفران به دلیل عملکرد هیپولیپیدمیک، ضدسرفه، آنتی اکسیدان، آنتی دیابت و … آثار درمانی بسیاری از خود نشان داده‌اند. عصاره‌های آبی و الکلی زعفران، محافظت کننده قلب و مقابله کننده با اختلالات نورودژانرتیو هستند. خصوصیات دارویی متعدد زعفران مربوط به اجزای مختلف آن مانند Crocetin، Crocin و سایر موادی است که دارای خاصیت قوی آنتی اکسیدان و جمع آوری رادیکال‌های آزاد اکسیژن و سیتوکاین‌های پیش التهابی می‌باشند.
مطالعات نشان داده‌اند که بیش از ۱۵۰ ماده مختلف در کلاله زعفران وجود دارد. قویترین اجزای زعفران کاروتنوئیدها و آلدهیدهای مونوترپن هستند. مطالعه بر روی ارتباط عملکرد و ساختار مولکول نشان داده است که برخی ویژگی‌های زعفران به دلیل مشتقات دگلیکوزیله آن می‌باشد، و بقیه با مشتقات دگلیکوزیله مرتبط می‌باشد.
اثرات ضدمیکروبی زعفران نیز در مطالعات متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. و محققان طی بررسی‌‌های خود عنوان کرده‌اند که زعفران می‌تواند منبع غنی از عوامل آنتی اکسیدان و آنتی میکروبیال باشد.
همچنین طی مطالعه دیگری که با هدف بررسی اثر ضدمیکروبی عصاره آبی و الکلی زعفران بر میکروب‌های بیماری زا حفره دهان از قبیل استرپتوکوکوس موتانس، لاکتوباسیل و کاندیداآلبیکانس بود. نشان داد که عصاره آبی و الکلی زعفران دارای اثر ضدمیکروبی بوده و بر روی هر سه میکروب اثر مهارکنندگی و کشندگی دارد.
لذا با توجه به گیاهی بودن منشا این دارو و بومی بودن و در نتیجه عوارض کمتر آن و مقرون به‌صرفه تر بودن این ماده در مقایسه با کلرهگزیدین و سایر ترکیبات آنتی باکتریال، شاید بتوان از این گیاه به صورت دهانشویه استفاده نمود.

مرجع:
مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد / سال ۱۳۹۵ / دوره ۴۰ / شماره ۳